Năm Ngọ nói chuyện ngựa

Nói về lòng trung thành của loài ngựa, hẳn nhiều người sẽ nghĩ đến ngựa Xích Thố của Quan Vân Trường^[1]. Con ngựa này vốn ban đầu là của Đổng Trác tặng Lã Bố, nhưng sau đó Lã Bố bị Tào Tháo đánh bại nên con ngựa ấy lại thuộc về tay Tào Tháo và Tháo lại tặng nó cho Quan Vân Trường. Theo “Tam quốc diễn nghĩa” thì con Xích Thố này toàn thân một màu đỏ như lửa, tuyệt không có cái lông nào tạp, từ đầu đến đuôi dài một trượng, từ móng lên trán cao tám thước, ngày đi nghìn dặm không mỏi, lội dưới nước giống như đi trên cạn^[2]. Ngựa Xích Thố quý đến nỗi khi nghe Tào Tháo ngỏ ý tặng nó cho mình, Quan Vân Trường lập tức quỳ xuống lạy Tào Tháo để tạ ơn, mặc dù trước đó Vân Trường không hề động lòng trước những vàng bạc, gấm vóc hay mỹ nữ mà Tháo ban cho^[3]. Và chính sự dũng mãnh của Xích Thố đã nhiều phen giúp Quan Vân Trường lấy được đầu tướng giặc một cách dễ dàng, bởi không tướng nào có chiến mã chạy nhanh như ngựa Xích Thố của ông.

Sau khi thua trận ở Tương Dương - Phàn Thành, Quan Vân Trường phải tháo chạy về Tây Xuyên nhưng bị quân Đông Ngô phục bắt được, đem ra xử trảm. Con ngựa Xích Thố sau đó được Ngô chủ Tôn Quyền ban thưởng cho viên tướng đã có công bắt được Quan Vân Trường nhưng mấy hôm liền không ăn cỏ, rồi cũng chết^[4].

Lại có một con ngựa khác cũng thường được người ta nhắc đến nhiều về lòng trung thành, đấy là con Ô Truy của Sở Bá vương Hạng Vũ. Tương truyền thì Ô Truy vốn là do một con rồng đen hoá thành, thường xuất hiện phá hoại mùa màng nhưng không ai trừ được bởi nó rất hung dữ, ai đến gần đều bị đá chết. Khi thấy Hạng Vũ, con ngựa cũng nhảy xổ tới, cắn đá rất hăng nhưng bị Hạng Vũ túm lấy bờm ghì xuống, không cử động nổi. Hạng Vũ liền lấy dây cương tròng vào, rồi nhảy lên cưỡi một hồi, con thần mã toát mồ hôi, đứng rũ chân, không còn dám hung hăng như trước^[5]. Từ một con ngựa hoang, Ô Truy trở thành chiến mã của Hạng Vũ, theo ông chinh chiến hơn 7 năm, tung hoành khắp Trung Quốc, đi đến đâu chư hầu thần phục đến đấy.

Tuy nhiên, sau đó chư hầu lần lượt phản lại Hạng Vũ và đứng về phía Lưu Bang để chống lại ông. Hạng Vũ thua trận, dẫn tàn quân chạy đến bến Ô Giang thì cùng đường. Mặc dù bên sông đã có một chiếc đò chờ sẵn và có thể đưa Hạng Vũ qua sông để trở về cứ địa, nhưng Hạng Vũ hổ thẹn, không muốn qua đò mà quyết ở lại tử chiến với quân Hán đang đuổi tới. Ông nói với người chèo đò: “Ta có con ngựa quý, dùng đã mấy năm trong việc chiến chinh. Một ngày đi nghìn dặm, nó là một con thần mã rất khôn ngoan. Nay sợ quân Hán bắt được, mà giết đi thì không nỡ. Nhà ngươi nên đưa nó sang sông, đem về nuôi dưỡng. Sau này thấy nó cũng như thấy ta”. Dứt lời, sai tên tùy tốt dắt ngựa xuống thuyền. Con ngựa hí lên mấy tiếng, đưa mắt nhìn Bá vương, ra vẻ quyến luyến không nỡ rời. Người lái đò vừa buông chèo thì ngựa chúm bốn vó nhảy ùm xuống nước mất dạng. Sở Bá Vương giao chiến với quân Hán một hồi thì rút gươm tự vẫn^[6].

Kể một vài câu chuyện như vậy để thấy rằng ngựa cũng là loài vật rất tình nghĩa. Tuy sự trung thành của loài ngựa không được nhắc đến nhiều trong văn chương như của loài chó, song trong các tác phẩm văn học dã sử, các bậc trung thần, lương tướng bao giờ cũng thể hiện sự tận trung của mình với đấng quân vương bằng những lời hứa “ra sức khuyển mã” để “tận trung báo quốc”. Điều đó cho thấy rằng loài ngựa (mã) cũng được coi như là một biểu tượng về sự trung thành, tận tuỵ, giống như loài chó (khuyển) vậy.

Ngày nay, khi chế độ phong kiến đã bị xoá bỏ gần như trên toàn thế giới và Đạo Khổng với những triết lý “trung quân” hay “tòng phụ”, “tòng phu” đang dần rơi vào quên lãng thì người ta không còn nhắc nhiều đến sự trung thành. Chính vì thế nên thi thoảng chỗ này, chỗ kia vẫn xuất hiện những chuyện khiến người ta giật mình về việc con người tráo trở, lật mặt với nhau, thậm chí bán đứng nhau dù rằng mới hôm nào còn hẹn núi thề non rằng sẽ cùng nhau gắn bó, cùng nhau sống chết hay sướng khổ có nhau… Những lúc như thế, không hiểu người ta có tự suy nghĩ về hành động của mình không, và có thấy hổ thẹn khi những loài vật mà họ vẫn hay coi thường như chó và ngựa còn biết thế nào là tình nghĩa, thế nào là thuỷ chung không.

​​
​​Phụ nữ thích cưỡi ngựa để tỏ rõ sức mạnh? (Ảnh chôm từ Wikipedia)​​Có một điều hơi khó hiểu là trong văn hoá Việt Nam, đôi khi người ta đem loài ngựa ra để làm biểu trưng cho “sức mạnh” của phái nữ, và những người phụ nữ không chính chuyên thường được người đời âu yếm đặt cho bằng những cái tên nghe rất “ngựa”, tỉ như “con ngựa”, “ngựa đi hoang” hay “con đĩ ngựa”…^[7] Nhưng nếu xem chuyện về Xích Thố và Ô Truy thì thấy, những tiếng lóng đó tỏ ra chẳng đúng với loài ngựa tẹo nào, bởi nói gì thì ngựa cũng là một loài sống có trước, có sau, có tình, có nghĩa. Hay là phải chăng, giống các chiến tướng nơi sa trường, phụ nữ chốn phòng the cũng thích “cưỡi ngựa” để tỏ rõ “sức mạnh” của mình, như cách Sở Bá Vương đã từng cưỡi cho con Ô Truy rũ cả chân và toát hết mồ hôi vậy? Hỡi ôi, nếu quả thật đúng là như thế thì đến Quan Vân Trường có sống lại cũng bỏ mẹ với cái trò “cưỡi ngựa” chứ chẳng chơi!

-----
[1] Thực ra thì Xích Thố không phải là tên một con ngựa, mà đúng hơn là một giống ngựa, bởi không chỉ mỗi con ngựa của Quan Vân Trường được gọi là ngựa Xích Thố mà trong văn học còn xuất hiện những con ngựa Xích Thố khác. Tuy nhiên, khi nói về ngựa Xích Thố, người ta thường nghĩ đến con ngựa của Quan Vân Trường.
[2] Xem: Tam quốc diễn nghĩa, Hồi 3
[3] Xem: Tam quốc diễn nghĩa, Hồi 25
[4] Xem: Tam quốc diễn nghĩa, Hồi 77
[5] Xem: Hán Sở tranh hùng, Hồi 3, Hồi 4
[6] Xem: Hán Sở tranh hùng, Hồi 40
[7] Xem: “Ngựa trong văn hoá đại chúng”