Hoàng Vân và những bài hát cần cơ cấu lại

Sáng nay nghe bài tỉnh ca cũ của tỉnh Quảng Trị (tức bài “Quảng Bình quê ta ơi”), tự nhiên tôi lại nghĩ về thân phận các bài hát của cố nhạc sĩ Hoàng Vân.

Là một nhạc sĩ chăm đi thực tế và sáng tác, Hoàng Vân đã để lại rất nhiều tác phẩm được lấy làm bài hát truyền thống của ngành hoặc địa phương tỉ như “Bài ca xây dựng”, “Bài ca giao thông vận tải”, “Bài ca người giáo viên nhân dân”, “Hát về cây lúa hôm nay”, “Tình yêu của đất và nước”, “Tình ca người thợ mỏ”, “Quảng Bình quê ta ơi”, “Hai chị em”… Vân vân và mây mây.

Những bài hát đó trước đây nhiều năm nếu hát lên thì nghe hay và hợp. Nhưng trong cơn sắp xếp hiện nay, nhiều bộ, ngành và địa phương đã được nhập lại hoặc đổi tên, làm cho các tác phẩm một thời vang bóng của Hoàng Vân cũng phải chịu không ít tác động.

Điểm qua các bài hát nổi tiếng của ông, có chăng là “Bài ca người giáo viên nhân dân” (thường được hát nhiều mỗi dịp 20/11 với câu mở đầu cao vút “Trên những nẻo đường của tổ quốc xanh tươi có những loài hoa thơm ngạt ngào sắc hương…”) hoặc bài “Hát về cây lúa hôm nay” (thường được xướng lên với câu hát bất hủ “đường lớn đã mở, đi tới tương lai, ngày mai đang bắt đầu từ ngày hôm nay…”) hay bài “Tình ca người thợ mỏ” (thường được xướng lên với câu hát quen thuộc “Quảng Ninh thân yêu ơi, trong tình yêu quê hương có một tấm lòng…”) không phải tái cơ cấu tí nào vì cô giáo, cây lúa, ngành than và tỉnh Quảng Ninh vẫn còn đó, thi gan cùng tuế nguyệt.

Còn lại, các bài hát nổi tiếng khác của Hoàng Vân, dù đã được chọn làm bài tỉnh ca hay ngành ca của nhiều địa phương, bộ ngành, thì đều phải ít nhiều cơ cấu lại, nếu không chỉnh nốt này ắt cũng sửa lời kia. Tỉ như bài “Quảng Bình quê ta ơi” sẽ phải đổi tên và chỉnh lại một loạt câu cho phù hợp với tình hình mới, như: “Quảng Trị! Khoan khoan hò khoan”, hoặc “Hạt giống cách mạng đã nảy mầm, nảy mầm xanh tươi, Quảng Trị quê ta ơi”. Bài “Hai chị em” sẽ phải sửa một vài câu như “Cô Ba dũng sĩ quê ở Vĩnh Long, chị Hai năm tấn quê ở Hưng Yên”, hay “Hỡi ai có ra quê ta Hưng Yên, hỏi rằng lúa vụ mùa năm nay có đẹp không”, đồng thời, các cơ quan có thẩm quyền trong lĩnh vực Lý - Sáng - Chỉ sẽ phải chỉ đạo rà soát và cơ cấu lại các nốt nhạc tương ứng.

Trong khi đó, bài “Tình yêu của đất và nước”, vốn được coi là niềm tự hào của ngành Thủy lợi trước đây, có lẽ sẽ không được trình diễn như một tác phẩm thanh nhạc độc lập nữa mà sẽ phải cơ cấu lại thành một chương trong một tổ khúc hay hợp xướng nào đó về ngành Nông nghiệp hoặc ngành Môi trường (chẳng hạn bài “Em ở nông trường, em ra biên giới” của Trịnh Công Sơn), bởi ngành Thủy lợi đã được nhập vào ngành Nông nghiệp từ những năm 1990s, còn ngành Nông nghiệp thì cũng vừa gộp vào với ngành Môi trường để trở thành một ngành mới là Nông nghiệp và Môi trường (gọi tắt là ngành Nông Trường).

Cùng chung tình cảnh với bài “Tình yêu của đất và nước”, thì “Bài ca giao thông vận tải” cũng phải được tái cơ cấu mạnh mẽ để trở thành một đoạn hoặc một chương trong “Bài ca xây dựng” bởi vốn dĩ ngành Giao thông vận tải đã được gộp vào ngành Xây dựng. Điều đó có nghĩa mỗi khi trình diễn “Bài ca xây dựng” thì ngay sau khi lên tone dồn dập ở câu “Cho ngày nay, cho ngày mai, cho muôn đời sau”, ca sĩ Trọng Tấn sẽ không được bỏ micro xuống và cúi chào khán giả. Thay vào đó, giọng tenor này sẽ phải lập tức chuyển tone xuống thấp hơn và hát với giọng ề à như giọng của lão thầy mo ở nhà Thống lý Pá Tra kể tội của A Phủ:

“Trên những nẻo đường rực cháy
Sau tay lái đã mấy đêm ngày
Xe anh đã vượt được bao sông bao núi
Chỉ những con đường mới biết mà thôi…”