Khuất Nguyên và ngày mùng năm tháng năm

1. Vào cuối thời Chiến quốc bên Tầu, nước Tần đem quân đánh nước Sở, giết được đại tướng Sở là Cảnh Xương và chiếm tám thành. Vua nước Tần là Chiêu Tương vương nhân đó gửi thư cho vua nước Sở là Hoài vương, đại ý nói nếu Hoài vương chịu sang Tần ăn thề thì nước Tần sẽ nối lại tình giao hiếu và đem các đất chiếm được trả lại cho nước Sở.

Sở Hoài vương sợ làm phật ý nước Tần nhưng không dám đi, liền họp quần thần bàn bạc. Quan đại phu là Khuất Nguyên biết người Tần hay tráo trở, khuyên Hoài vương không nên đi mà nên động binh để chống quân Tần. Hai trọng thần khác là Ngân Thượng và Tử Lan lại hết sức khuyên Hoài vương nên đi để nối lại tình hoà hiếu.

Sở Hoài vương vốn sợ nước Tần, lại bị Ngân Thượng và Tử Lan thúc giục, liền chọn ngày khởi giá, cùng với Ngân Thượng đi sang đất Tần, bị vua Tần giam lỏng ở kinh đô Hàm Dương, về sau uất quá mà chết ở nước Tần. Ngân Thượng trốn được về Sở báo tin, người nước Sở liền lập con của Sở Hoài vương là thái tử Hoành lên nối ngôi, gọi là Khoảnh Tương vương.

Khoảnh Tương vương cho Ngân Thượng và Tử Lan vẫn nắm giữ quyền chính như cũ, rồi sai sứ sang nói với nước Tần rằng: “Nhờ xã tắc thần linh, nước Sở đã có vua rồi!”. Vua Tần nổi giận, sai cất quân đánh nước Sở, chiếm được mười lăm thành mới chịu rút quân về.

2. Khuất Nguyên thương Sở Hoài vương chết đau đớn nơi đất khách vì nỗi Tử Lan và Ngân Thượng xúi bậy; lại thấy hai người ấy vẫn nắm mọi quyền hành như trước, vua tôi chỉ tham sự tạm an, tuyệt không có chí báo thù Tần, nên thường khuyên can Khoảnh Tương vương gần người hiền xa kẻ nịnh, kén tướng luyện binh để báo thù cho Hoài vương.

Tử Lan hiểu ý, xui Ngân Thượng nói với Khoảnh Tương vương rằng: “Khuất Nguyên nghĩ mình là người đồng tộc^[1] mà không được trọng dụng, trong lòng oán vọng, thường nói với mọi người rằng Đại vương quên cái thù nước Tần là bất hiếu, bọn Tử Lan không chủ trương đánh Tần là bất trung”.

Khoảnh Tương vương cả giận, cách chức Khuất Nguyên đuổi về quê. Người chị gái của Khuất Nguyên lấy chồng ở xa, nghe tin em bị bãi chức liền trở về thăm, thấy Khuất Nguyên tóc thì bỏ xoã, mặt thì nhem nhuốc, hình dung hốc hác, vừa đi vừa ngâm thơ^[2] ở bờ sông.

Người chị bảo: “Vua Sở dẫu không nghe lời em, mà em ở như thế là đã hết lòng rồi, còn lo nghĩ làm gì? May mà nhà còn có ruộng nương, sao chẳng hết sức cày cấy để tự nuôi mình mà hưởng hết tuổi trời?”.

Khuất Nguyên không muốn trái ý của chị, bèn mang cày đi cày. Người trong làng thương Khuất Nguyên có lòng trung, đua nhau giúp sức.

Hơn một tháng thì người chị lại đi, Khuất Nguyên than rằng: “Việc nước Sở đã đến thế này, ta không nỡ trông thấy tôn miếu diệt vong!”. Nói rồi ôm hòn đá tự dìm mình xuống sông mà chết. Hôm ấy chính là ngày mùng năm tháng năm.


Ảnh: Khuất NguyênNgười làng nghe Khuất Nguyên tự trầm, thi nhau chở thuyền nhỏ ra sông cứu nhưng không kịp, bèn làm bánh nếp có góc^[3] ném xuống dòng sông để tế, mỗi cái bánh đều có buộc sợi chỉ màu, là vì sợ bị thuồng luồng cướp ăn mất. Từ đó mà sinh ra tục cúng Khuất Nguyên vào ngày mùng năm tháng năm.

3. Xét về toàn cục thì cái chết của Khuất Nguyên thực ra chẳng giải quyết được việc gì, bởi sau khi ông chết thì vua Sở chẳng thèm tỉnh ngộ và nước Sở cũng chẳng buồn mạnh lên, rốt cục vẫn bị nước Tần thôn tính.

Tuy nhiên, xét trên những phương diện nhỏ hơn thì cái chết của Khuất Nguyên kể ra cũng có một vài tác dụng thú vị. Ngoài việc giúp cho người đời được dịp thoả thuê ăn bánh vào ngày giỗ của ông hàng năm, thì Khuất Nguyên đã dạy cho hậu thế một bài học rất bổ ích, ấy là đừng có phí công mà đi can những người như vua Sở, và cũng đừng có dại dột mà chọc giận những kẻ như Ngân Thượng và Tử Lan.

Hơn thế nữa, từ chuyện Khuất Nguyên ôm đá tự dìm mình xuống sông, thế nhân cũng biết được rằng, muốn triệt hạ người khác thì không có gì là nhanh hơn việc kết hợp đồng bộ giữa dìm hàng và ném đá.

Còn bây giờ thì anh phải đi kiếm cái gì để giỗ Khuất Nguyên hẵng!

-----
[1] Khuất Nguyên xuất thân là người trong hoàng tộc nước Sở
[2] Ngoài tài năng về chính trị, Khuất Nguyên còn được biết là người có tài thi phú với nhiều tác phẩm thơ được nhắc đến: Ly tao, Sở từ, Thiên vấn (Hỏi trời)....
[3] Ở Việt Nam gọi là bánh ú, bánh tro (hay bánh gio)